Zuid-Afrika is een echte mannenwereld. Voor de wet bestaat er gelijkheid tussen vrouwen en mannen, maar in de praktijk zijn de posities van vrouwen veelal ondergeschikt aan die van de man. En waar is deze ongelijkheid beter aan te vechten dan op een symbolische epicentrum van masculien Zuid-Afrika: het voetbalveld?

Dat er grote verschillen bestaan tussen de verschillende bevolkingsgroepen in de Zuid-Afrikaanse samenleving weet bijna iedereen. Apartheid heeft een diepe kloof geslagen tussen zwart, wit, arm en rijk. Deze kloof is nog overal zichtbaar in de structuur van de samenleving. Echter, er speelt in Zuid-Afrika ook een andere strijd, die in veel mindere mate zichtbaar is voor buitenstaanders. Het is de strijd van Zuid-Afrikaanse vrouwen en andere kwetsbare bevolkingsgroepen, zoals kinderen en homoseksuelen tegen het epidemische geweld waaraan zij worden blootgesteld.

Uit onderzoek van de Zuid-Afrikaanse medische onderzoeksraad in 2009 bleek dat 28 procent van de Zuid-Afrikaanse mannen ooit een vrouw heeft verkracht. Eén op de drie vrouwen is in het verleden slachtoffer geweest van seksueel geweld. Zelfs in vergelijking met andere Afrikaanse landen zijn deze cijfers schrikbarend hoog. Met deze informatie in het achterhoofd richtte Jos Dirkx de organisatie ‘Girls and Football SA’ op in Kaapstad. “Ik heb in Zuid-Amerika, Azië en verschillende Afrikaanse landen gewoond. Maar ik ben erg geschrokken van de situatie in Zuid-Afrika. Het is duidelijk dat, ook in vergelijking met de rest van het continent, er in Zuid-Afrika nog een diepe, patriarchale samenleving bestaat.”

Doorn in het oog
Het Zuid-Afrikaanse voetbalveld is een plek waar je niet gauw een meisje of vrouw zult aantreffen. Toch richt Dirkx, dochter van Nederlandse diplomaten, zich met haar organisatie op de voetballende vrouw. Girls & Football SA bestaat sinds 2010 en heeft sindsdien verschillende onderscheidingen in de wacht gesleept. Door middel van mediacampagnes en documentaires brengt de organisatie de positie van meisjes en vrouwen onder de aandacht. De oprichting kan gezien worden als een reactie tegen de algemene tendens binnen het voetbal die Dirkx een doorn in het oog is. “Het gaat in de voetbalwereld zoveel over mannen, zoals Cristiano Ronaldo, die miljoenen per jaar verdienen”, zegt ze, “terwijl ik weet hoe belangrijk sport voor meiden is.” Ze benadrukt: “Sport is voor ons een strategisch middel om een gelijkwaardigere samenleving te realiseren.”

De organisatie probeert door middel van workshops meiden de kans te geven te sporten en tegelijkertijd belangrijke sociale vaardigheden op te doen. De eveneens Nederlandse Dewi Spijkerman leidt deze workshops voor de organisatie. “Jongens en meiden gaan in de Zuid-Afrikaanse cultuur heel anders met elkaar om dan in westerse landen”, zegt ze. “Het feit dat jongens bepaalde dingen doen die meiden niet mogen wordt als ‘gewoon’ gezien.” Ze vult aan: “Eén van de zaken waar Girls & Football SA op focust is om meiden het besef te geven dat ze baas over hun eigen lichaam zijn en niet alles hoeven te pikken.”

Desastreuze gevolgen
In het bijzonder lesbische vrouwen zijn vaak slachtoffer van geweld. In 2008 schrikte Zuid-Afrika op door de brute moord op Eudy Simelane, speelster van het nationale vrouwenelftal, ook wel ‘Banyana Banyana’ genoemd. Simelane kwam er openlijk voor uit lesbisch te zijn, wat het motief was voor de verkrachting en moord door een groep mannen uit haar township in Johannesburg. Het incident staat symbool voor de sterke verankering van homofobie en seksisme in sommige Zuid-Afrikaanse leefgemeenschappen. Het feit dat voetbal als mannensport gezien wordt, betekent dat voetballende vrouwen al snel geassocieerd worden met homoseksualiteit. Dat dit desastreuze gevolgen kan hebben, blijkt uit het verhaal van Simelane.

Uit een survey van de Britse organisatie ActionAid kwam naar voren dat 86 procent van de lesbische vrouwen in de townships zich onveilig voelen vanwege hun geaardheid. Organisaties als Girls & Football SA wijzen op de opkomst van de ‘corrigerende verkrachting’. Mannen voeren deze verkrachting uit in de overtuiging dat het slachtoffer haar homoseksuele geaardheid zou verliezen.

Strijden tegen dit geweld betekent dus strijden tegen een cultuur van mannendominantie die diepgeworteld zit in met name de Zuid-Afrikaanse townships. In deze townships is voetbal veruit de populairste sport en daarom gebruikt Girls & Football SA juist deze sport als middel om verandering teweeg te brengen. Het verschaft jonge meiden verantwoordelijkheid, leiderschap en de ervaring onderdeel te zijn van een team. Het zijn lessen die ook buiten het veld van grote waarde zijn. Laten zien dat juist het voetbalveld geen mannendomein is, is een eerste stap van een bredere maatschappelijke transitie.