Pulau Ketam is een eiland op 65 kilometer van Kuala Lumpur vandaan. Vanaf de veerboot is al te zien dat het een bijzonder eiland is. Huizen staan niet op land, maar zijn volledig gebouwd op palen. Zelden zul je er verkeersgeluiden horen. Op fietsbellen na. De houten steigers zorgen er namelijk voor dat het enige vervoer op het eiland de fiets is.
Een bijzonder en harmonieus eiland in een natuurlijke omgeving is een must voor het International Art Festival 2014. Dat de keus van de kunstraad op het Maleisische eiland Pulau Ketam viel, is dan ook te danken aan de inspiratie die het kleurrijke eiland met haar bijzondere geschiedenis biedt. Pulau Ketam betekent letterlijk ‘het eiland van de krabben’. Zoals de naam al doet vermoeden, is het eiland rijk aan krabben en andere zeevruchten. Het mangrove eiland is gelegen in de staat Selangor, dat dertig vierkante meter groot is en plek biedt aan meer dan 3000 huizen. Maar met de uitbreiding van de zeevaart zijn veel dorpelingen vertrokken, waardoor er nu nog geen 4000 inwoners op het eiland wonen. Pulau Ketam is het grootste visserseiland van Maleisië en de bewoners leven nog steeds op traditionele wijze, waarbij de zee de basis legt van de cultuur. Vissers en scheepmakers voeren de boventoon in de beroepsbevolking.
Zo inspireerde het eiland de Maleisische kunstenaar Along Tan. Toen hij vijf jaar geleden per toeval op Pulau Ketam belandde, voelde hij iets speciaals bij de plek. Toch miste er iets. "Dit eiland riep om kunst", vertelt Tan, die afgestudeerd is aan het Beijing Central Academy of Art in China. “Door de beperkingen waarmee dit eiland kampt, zijn bewoners verplicht overal een creatieve oplossing voor te vinden. Het eiland ziet er heel artistiek uit, maar de bevolking heeft daar zelf geen besef van.” Al die jaren heeft Tan zijn droom niet losgelaten en is gesprekken aangegaan op het eiland. Uiteindelijk is het hem gelukt om de kunst te introduceren en werd het krabbeneiland het decor voor het International Art Fesitval 2014.
Vereniging van kunstenaars
Doordat kunst meestal alleen te zien is in galeries in de stad, waar vooral kunstliefhebbers en professionals op afkomen, blijft de meerderheid van de bevolking onbekend met kunst. In de maanden september en oktober van 2014 hebben 36 kunstenaars uit zeven Aziatische landen hun krachten gebundeld en een interactief kunstfestival opgezet. De kunstenaars, afkomstig uit Maleisië, Thailand, Vietnam, de Filippijnen, Indonesië, China en Myanmar, zijn onder andere podiumkunstenaars, beeldhouwers en schilders. Ze gebruiken verschillende manieren van kunst en inspireren hun werk op het eiland Pulau Ketam en haar bewoners. Doordat de kunst in openbare ruimtes wordt geproduceerd, is het voor elke laag in de bevolking toegankelijk.
Met elkaar proberen de kunstenaars de unieke cultuur op het eiland te promoten bij het publiek en daarbij ook de rol van kunst te ontwikkelen in het maatschappelijk welzijn. “We zetten de verschillen in ras, taal, religie en politieke kwesties opzij, want wij verenigen ons in kunst”, legt initiatiefnemer Tan uit. “Daarnaast hoop ik dat dit evenement een goede manier is om de lokale bevolking te verenigen met de buitenwereld, maar ook dat het verhaal van Pulau Ketam wordt verteld aan de rest van de kunstwereld.” Liefdadigheid door middel van kunst is de leidende filosofie van de kunstraad van Pulau Ketam. “Veel werken kunnen hun plek op het eiland behouden, maar het gaat er vooral om dat de bewoners zelf de kunst voortzetten en zich bewust zijn van hun omgeving.”
Het festival bestaat uit verschillende onderdelen. Zo is er het twee weken durende Art Camp waar kinderen onder de 15 jaar aan kunnen deelnemen. Er is een Open Studio voor kunstenaars, waar uiteindelijk alle schilderijen worden verzameld. En dan is er nog de Installation Art, waarbij de installaties over het hele eiland terug te vinden zijn. Direct bij aankomst worden bezoekers op de pier verwelkomd door gekleurde, hartvormige creaties, die staan voor samenwerking tussen de verschillende nationaliteiten.
Het maken van eilandkunst is niet altijd even gemakkelijk, omdat de levensstijl is gebonden aan het ecosysteem van Pulau Ketam. “Als je een installatie wilt maken, moet je minstens een week op het eiland verblijven”, legt deelnemend visueel kunstenaar en designer Tang Yeok Khang (39) uit. Doordat het gebied omringd is door de zee met getij dat iedere zes uur verandert, heeft dit grote invloed op het leven en werken op het eiland. “Je hebt maar vier uur de tijd om te werken, want wanneer het water hoog staat kun je niets doen. Als het water gezakt is wachten we tot de grond van het moeras is gedroogd, waarna we er houten planken opleggen, zodat we kunnen staan. De grond is namelijk heel modderig en er komen bijzondere wezens tevoorschijn. Het lijken soms wel aliens”, lacht Khang. Hij doelt op de voorbij kruipende amfibieën. De installaties laten de verschillende fases bij het wisselend tij zien: aan het begin van de middag drijven de kunstwerken sprankelend op het water, aan het einde van de dag liggen ze vast in het moeras.
Kinderen de toekomst van de kunst
Een andere deelnemende kunstenaar is Lem Tee Sin (38), een Maleisische, getalenteerde artiest in schilderingen en podiumkunsten. Net als zijn collega’s werd hij dolenthousiast bij het zien van het eiland. “De eilandbewoners zien wat zij doen niet als kunst, ze kennen het alleen als alledaagse dingen. Ze realiseren zich niet dat ze al volop kunst produceren en dat de creativiteit in hun bloed zit. Ons doel is om die bewustheid naar boven te halen bij de dorpelingen.” Dat de inwoners op Pulau Ketam creatief zijn, blijkt uit de schilderingen op de huizen en de 150-jarige geschiedenis die het eiland heeft gemaakt tot wat het nu is.
Tijdens de Tweede Chinees-Japanse Oorlog die in 1937 in China begon, vluchtten veel Chinezen met de boot naar Singapore en van daaruit naar Pulau Ketam. Dat is dan ook de reden dat je op dit Maleisische eiland veel Chinees hoort. “Dat is wat we de kinderen nu leren”, vertelt Sin, die de leiding op zich heeft genomen om kinderen van de lokale basisschool een toneelstuk over de geschiedenis van het eiland aan te leren tijdens het Art Camp. “Het was moeilijk voor mensen om hier te starten. Er was niets. Maar het was de enige veilige plek in die tijd. De opbouw gaat langzaam, maar ze doen er alles aan om hun leven te kunnen blijven voortzetten op het eiland.”
Tijdens het toneelstuk van Sin traden 137 jonge kinderen op met dans, muziek en drama, waarbij ze het verhaal van het eiland vertelden. “Het leukst vond ik het om te knutselen”, vertelt Chia Seng Ang (11), één van de kinderen die meedeed aan het kunstkamp. “Van gerecycled materiaal hebben we decor en kostuums gemaakt”, zegt de jongen trots. Art director Sin was onder de indruk van de prestaties van de kinderen: “Nadat het toneelstuk afgelopen was, begonnen veel mensen te huilen, omdat het verhaal ze zo aangreep. De bewoners zagen hun geschiedenis en voelden zich trots. Ook was het voor ouders bijzonder om hun kinderen op het toneel te zien, want het is de eerste keer dat er iets aan drama werd gedaan op het eiland.”
Kunstenaars komen niet alleen naar het eiland om hun kunst neer te zetten, maar willen graag iets bijdragen aan de eilandmaatschappij. “We proberen ze te inspireren en ze te stimuleren om op een andere manier naar dingen te kijken. Voor kinderen die hier opgroeien is alles normaal, maar dat niet alles zo gewoontjes is, proberen we ze te laten zien”, legt kunstenaar Khang uit.
Chia Boon Poh is met haar 16 jaar één van de zestig jonge vrijwilligers van de middelbare school die helpen bij het kunstfestival. Zij assisteerde een kunstenaar bij het zoeken van materiaal en kleuren. “Ik heb mijzelf opgegeven, omdat ik benieuwd was of kunst iets voor mij was. Ik heb veel geleerd, maar vind het nog wel moeilijk”, giechelt het verlegen meisje. Khang vervolgt: “Hopelijk krijgen deze vrijwilligers de ambitie om de toekomst te worden van de kunststroom die we hier proberen te creëren.“
Succesverhaal
Op 16 september is er een record aantal bezoekers ontvangen op Pulau Ketam. “Meer dan 8000 mensen bezochten het kunstfestival, waarvoor ze uren in de haven moesten wachten om op een boot te komen die hun naar het eiland bracht”, licht Sin toe, waarop Khang concludeert dat het festival “boven verwachting is verlopen. Iedereen die heeft bijgedragen aan het festival heeft ervoor gezorgd dat kunst en Pulau Ketam dichter bij elkaar zijn gekomen, wat het festival een groot succes maakt. In 2011 hebben we een dergelijk project gedaan op het eiland Kuala Selangor, maar dat was lastiger dan verwacht. Door de ervaring hebben we wel geleerd hoe we het interactiever kunnen aanpakken.”
Het officiële festival is afgelopen, maar de kunst op het eiland leeft sinds het evenement voort. Wat de kunstenaars samen met de dorpelingen hebben gemaakt is speciaal voor het eiland, dus blijft het voorlopig staan. Khang: “Het idee is dat de bewoners nu verder gaan met het maken van hun eigen eilandkunst en zich verder ontwikkelen.” De kunstenaars hebben hun taak volbracht op Pulau Ketam en gaan weer op zoek naar een andere plek waar ze iets kunnen bijdragen. “We hopen in 2016 weer een nieuw festival op te zetten, maar het belangrijkste voor dit concept is de locatie. Bij Pulau Ketam hebben we een speciaal gevoel. Wanneer we dit speciale gevoel op een ander eiland ook voelen, dan gaan we daar heen.”
